کاربرد نفت و انواع مشتقات نفتی در صنایع مختلف

یکی از موثرترین ماده در حال حاضر نفت است زیرا نفت ماده ی اصلی تشکیل دهنده ی بسیاری از ملزومات اطراف ماست این ماده سیاه رنگ اولین باد چهار هزار و پانصد سال پیش درعراق کشف شد. همچنین نفت از سوخت های فسیلی تشکیل شده و در اعماق زمین قرار دارد
پس از استخراج نفت از معادن به پالایشگاهی فرستاده می شود که در آنجا قسمت های مختلف نفت خام با استفاده از تقطیر  به فرآورده های نفتی قابل استفاده جدا می شود. این فرآورده های نفتی عمدتا مشتقات نفتی برج تقطیر هستند که شامل بنزین، تقطیراتی مانند گازوئیل و روغن گرمایشی، سوخت جت، مواد اولیه پتروشیمی، موم، روغن های روان کننده و قیر-آسفالت است

برخی از محصولات اصلی یک پالایشگاه معمولی عبارتند از:

پروپان: گاز پروپان محصول جانبی فرآوری گاز طبیعی و تصفیهٔ نفت خام می ‌باشد که تحت فشار به مایع تبدیل می‌ شود. این نوع گاز در صنایعی نظیر جوشکاری ، لوله سازی ، خشک کردن غلات و در انواع مراکز تحقیقاتی استفاده می شود ، گاز پروپان مایع در تانکر حمل شده و سپس در سیلندر به عنوان سوخت ذخیره می‌شود.

بوتان: نوعی گاز قابل اشتعال lpg  می باشد که برای پخت پز و سوخت فندک مناسب است .

گاز مایع یا گاز ال پی جی: ترکیبی از پروپان و بوتان که به عنوان سوخت خودرو ها استفاده می شود.

گاز سی ان جی: سوختی است که بیشتر به‌ عنوان جایگزینی برای بنزین، گازوئیل و گاز مایع به‌ کار می ‌رود. سی‌ ان ‌جی نسبت به هر سه این‌ها آلودگی کمتری ایجاد می‌کند. همچنین ایمنی بیشتری در هنگام نشت دارد چون گاز از هوا سبکتر است و به سرعت پراکنده می‌شود.

نفتای سبک و سنگین : یکی از مهم ترین کاربرد های نفتا را می توان به صنایع شیمیایی و پتروشیمی اشاره کرد که از آن به عنوان خوراک تولید فراورده‌های مختلف پتروشیمی از جمله حلال ‌ها و رقیق ‌کننده‌ها، مواد اولیه انواع پلاستیک، الیاف مصنوعی و الکل‌های صنعتی استفاده می‌کنند. یکی دیگر از استفاده پرکاربرد نفتا تبدیل آن به بنزین است.

بنزین: یکی از پر مصرف ترین فراورده های نفتی بنزین است زیرا بنزین سوخت اکثر موتور های قابل احتراق است 

بنزین های هواپیما: به عنوان سوخت موتور در هواپیماهای سبک استفاده می شود.

سوخت جت: به عنوان سوخت برای هواپیماهای جت استفاده می شود.

نفت کوره: به عنوان سوخت خانگی برای پخت و پز، گرمایش و روشنایی استفاده می شود.

سوخت دیزل یا گازوئیل: به عنوان سوخت موتور های دیزلی استفاده می شود و اغلب در کارخانه جات به عنوان کاهش میزان انتشار گاز های گلخانه ای از سوخت های دیزلی استفاده می شود همچنین برای سوخت قطارها نیز قابل استفاده است .

مازوت ها : مازوت بسیار ارزان است و رنگ بسیار تیره ای دارد اغلب برای کوره ها ، حمام ها و تنور های نانوایی استفاده می شود و آلایندگی بالایی دارد همچنین سوخت اکثر کشتی ها مازوت است . 

برای مطالعه ی مقاله مازوت کلیک کنید 

محصولات ویژه یا غیر سوختی پالایشگاه ها از مشتقات نفتی:

قیر-آسفالت: برای هموارسازی جاده ها و در ساخت مصالح ساختمانی (به عنوان مثال قیرگونی ) استفاده می شود.

روغن های پایه: روغن های روان کننده ای که در انواع دستگاه های صنعتی و ماشین آلات کارخانه ای استفاده می شود. 

روغن پارافین مایع: پارافین یک روغن بدون بو و شفاف است که صنایع نظیر نساجی ، آرایشی و بهداشتی استفاده می شود .

پروپیلن: یکی از پر مصرف و اساسی ترین پلیمر های مورد استفاده در دنیا است که برای قطعات پلیمری خودرو نظیر داشبورد ، سپر ، کنسول و غیره کاربرد دارد .

آروماتیک: محصولات آروماتیک در زندگی روزمره مردم جایگاه بسیار بالایی دارد و بسیاری از صنایع بدون وجود آروماتیک قادر به ادامه فعالیت نیستند . آروماتیک ها در تولید رزین ، الیاف مصنوعی ، مواد منفجره ، مواد شوینده ، آفت کش ها ، تولید قطعات هواپیما ، مواد دارویی مختلف و سیستم های الکترونیکی کاربرد دارد . 

موم یا پارافین جامد : ماده ای جامد ، سفید و یا بدون رنگ است که از نفت و یا ذغال سنگ استخراج می شود و به سه دسته ی پارافین خوراکی ، پارافین بهداشتی ، پارافین صنعتی تقسیم می شود . موم در صنایع مختلف کاربرد های بسیاری دارد به فرض مثال برای روانکاری ،تولید مداد رنگی ، عایق های الکترونیکی ، و در سالن های زیبایی به منظور نرم کننده ی پوست و درمان های اسپا استفاده می شود همچنین در علم پزشکی برای تسکین درد مفاصل و عضلات به کار می رود .

گریس: یک روغن جامع یا نیمه جامد است که از یک سری ماده روغنی تشکیل شده است گریس نوعی روان کننده است و  پس از روغن بیشترین مصرف را دارد از کاربرد های گریس می توان به موارد زیر اشاره کرد : مانع از ورود گرد و خاک به داخل دستگاه می شود ، پس از روشن شدن دستگاه میزان اصطکاک را کاهش می دهد و همچنین مانع از خوردگی و زنگ زدگی قطعات می شود .

روغن سفید: روغنی بدون بو رنگ است که از پالایش روغن پایه به دست می آید و در صنایع متنوعی کاربرد دارد اما یکی از مهم ترین کاربرد روغن سفید در صنعت پلاستیک سازی است.

وایت اسپریت:  حلال نفتی یا وایت اسپریت عمدتا به عنوان حلال و رقیق کننده در صنایع رنگ سازی ، تینر سازی ، واکس و پولیش و ... استفاده می شود . همچنین در بغضی از موارد به عنوان تمیز کننده و یا چربی گیر فلزات نیز کاربرد دارد . 

گوگرد: یکی از مهم ترین مصارف گوگرد در تولید أنواع اسید های پتروشیمی است همچنین گوگرد در صنایع کشاورزی بسیار قوی عمل می کند و در رشد گیاهان به عنوان کود تاثیر بسزایی دارد .

دیگر کاربرد های نفت  : 

حمل و نقل:

همانطور که گفته شد نفت منبع کلیدی انرژی برای حمل و نقل است. نزدیک به دو سوم سوخت های حمل و نقل از نفت به دست می آید. سوخت های حمل و نقل که از مشتقات نفتی تشکیل می شوند عبارت اند از: بنزین، گازوئیل، گاز مایع (LPG)، سوخت جت و سوخت دریایی. در حالی که بنزین در اتومبیل ها، موتورسیکلت ها، کامیون های سبک و قایق ها استفاده می شود، گازوئیل به عنوان سوخت توسط کامیون ها، اتوبوس ها، قطارها، قایق ها و کشتی ها استفاده می شود. هواپیماهای جت و برخی از انواع هلیکوپترها از نفت سفید استفاده می کنند که محصول جانبی پالایش نفت است.

تولید برق:

اگرچه نفت عمدتا در حمل و نقل استفاده می شود، اما در تولید برق نیز کاربرد دارد . یک نیروگاه سوخت فسیلی از نفت یا گاز طبیعی برای تولید برق (از طریق توربین) استفاده می کند. تولید برق از نفت هنوز سهم قابل توجهی در ترکیب انرژی بسیاری از کشورها دارد، حتی اگر زغال سنگ منبع اصلی تولید برق باشد، با این حال نیروگاه های نفتی باعث تولید آلودگی زیست محیطی قابل توجهی می شوند همچنین نیروگاه های نفتی نیز مقادیر زیادی آب مصرف می کنند.

روان کننده ها:

بسیاری روان کننده ها که از نفت گرفته می شوند، تقریبا در همه صنایع در بسیاری از ماشین ها استفاده می شوند. روان کننده ها در انواع خودروها و ماشین های صنعتی برای کاهش اصطکاک استفاده می شوند. علاوه بر این، آنها در پخت و پز، کاربردهای زیستی بر روی انسان و معاینات پزشکی استفاده می شوند. روان کننده ها معمولا حاوی ۹۰ درصد روغن پایه اند که معمولا مشتقات نفتی هستند.

کاربردهای دارویی:

 نفت خام و فرآورده های جانبی آن در ساخت کرم ها و داروهای موضعی استفاده می شود. اگرچه بیشتر داروها از مولکول‌های آلی پیچیده تشکیل شده‌اند، اما اساس آن به مولکول‌های آلی ساده، که عمدتاً محصولات جانبی نفت هستند، مرتبط است.

 کاربرد فرآورده های نفتی در کشاورزی:

از جمله کاربردهای نفت خام در تولید آمونیاک است که به عنوان منبع نیتروژن در کودهای کشاورزی استفاده می گردد و به طور گسترده ای برای آفت کش ها در بخش کشاورزی می شود

صنایع شیمیایی:

فرآورده های نفتی توسط بسیاری از شرکت های شیمیایی به عنوان مواد اولیه استفاده می شود. کاربردهای نفت خام در ساخت کودهای شیمیایی، الیاف مصنوعی، لاستیک مصنوعی، نایلون، پلاستیک، آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها، عطرها، رنگ‌ها و غیره استفاده می‌شوند. پالایش نفت خام منجر به تولید چندین فرآورده جانبی می شود که در ساخت محصولات مختلف برای مصارف خانگی و صنعتی استفاده می شوند. محصولات فرعی عمده نفت شامل پلاستیک، مواد شوینده ، گریس، وازلین، موم و بوتا دی ان و غیره است.

مصارف خانگی:

یکی دیگر از کاربردهای نفت خام در محصولات خانگی است. بسیاری از محصولات خانگی مانند مواد شوینده، وازلین، موم و غیره از نفت به دست می آیند. نفت سفید، محصول جانبی نفت است که هنوز در بسیاری از کشورها برای پخت و پز، روشنایی و سایر مصارف خانگی استفاده می شود.

حمل و نقل نفت خام و مشتقات آن : 

روش های متنوعی برای حمل سوخت وجود دارد در ادامه چند مورد متفاوت برای حمل سوخت را بیان می کنیم 
نفتکش ها  می توانند در اندازه های بزرگ باشند، اگر چه تانکرهای کوچک تر به طور کلی برای حمل و نقل محصولات تصفیه شده نفت استفاده می شود، اما نفتکش های بزرگ تر برای حمل و نقل نفت خام مورد استفاده قرار می گیرند زیرا هزینه های هر بشکه حمل و نقل نفت را کاهش می دهند. اندازه نفتکش ها معمولا از لحاظ بار محموله بیان می شود اما گنجایش نفتکش نیز بسیار حائز اهمت است.نفتکش ها نفت خام بیشتری حمل می کنند و به طور کلی در تجارت بین المللی نفت خام مورد استفاده قرار می گیرند.

کامیون تانکرتریلر :

کامیون های تانکرتریلر  نوعی روش حمل و نقل نفتی آسان می باشد ، گنجایش تانکر تریلر ها بر خلاف نفتکش ها بسیار پایین تر است ، اما مزیت خاص آن ها این است که آن ها امکان سفر مستقیم از منبع به مقصد را فراهم می کنند همچنین با توجه به نوع نفت می توان تانکر تریلر را سفارشی سازی کرده و متناسب با شرایط آن را تهیه کرد 

تانکر های ریلی : 

نفت و سایر سوخت ها را نیز می توان در قطارهای مجهز به تانکر ویژه محموله های سوختی حمل و نقل کرد. حمل و نقل ریلی در مناطقی بدون خطوط لوله استفاده می شود. در مقابل تانکرهای نفتی که می توانند مقدار قابل توجهی نفت خام را در تعداد زیادی از مخازن نگهداری نگه دارند، ماشین های راه آهن می توانند مقادیر زیادی را در چند واگن حمل و نقل کنند. پس از استخراج، نفت به این ریل های بارگیری می شود و در مسیر های پیشین موجود در پالایشگاه قرار می گیرد. اگرچه وجود راه آهن برای حمل و نقل نفت در مقیاس های نسبتا زیاد ضروری است، اما این روش، یک روش نسبتا ارزان برای حمل و نقل نفت است. مشابه خطوط لوله و مخازن (تانکرها) نفت، راه آهن نیز می تواند برای حمل و نقل محصولات تصفیه شده به محل های توزیع مورد استفاده قرار گیرد.

خطوط انتقال لوله : 

خط لوله های بزرگ حمل و نقل عموما زیر زمین است که هدف حمل و نقل نفت و گاز طبیعی در شبکه های توزیع گسترده است. این خطوط بسته به نوع استفاده از آن ها متفاوت است و عموما در زیر زمین قرار دارند. به عنوان مثال در کانادا حدود ۸۲۵،۰۰۰ کیلومتر خطوط وجود دارد که برای حمل و نقل گاز طبیعی، محصولات گاز طبیعی مایع، نفت خام و دیگر محصولات نفتی تصفیه شده استفاده می شود.

خطرات : 

همان طور که بیان شد روش های مختلفی برای حمل و نقل سوخت وجود دارد و هر روش مشکلات خاص خود را به همراه دارد یکی از مهم ترین معضلات حمل و نقل نشتی است ، نشتی چه در حین مسیر چه در تخلیه و بارگیری بسیار خطر آفرین است و اغلب از دست رفتن مایع حمل شونده عواقب جبران ناپذیری را به همراه دارد . از جمله خطرات قابل تهدید برای محیط زیست و جانوران در دریا و خشکی است که در تماس با سوخت ها قرار دارند همچنین به علت قابل اشتعال بودن امکان آتش سوزی را به همراه دارد به خصوص در حمل و نقل جاده ای میزان آسیب پذیری بیشتر است زیرا انسان هارا نیز تهدید می کند علاوه بر آن به علت با ارزش بودن نفت و مشتقات نفتی امکان دزدی در مسیر نتفکش ها و تانکر ها نیز وجود دارد و در راه های ریلی و خصوص لوله نیز امکان آسی به زیستگاه و حیات وحش وجود دارد . 
بنابراین هر روش حمل و نقلی که برای جابجایی سوخت مورد استفاده قرار می گیرد ممکن است خطرآفرین باشد. در اینجاست که پای وضع مقررات به منظور نظارت هرچه بیشتر بر حمل و نقل سوخت به میان می آید تا از میزان خطرات این چنینی کاسته شود. وضع استانداردهایی که مشخص کند تمامی وسایل و ماشین آلاتی که برای حمل و جابجایی سوخت مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای این استانداردها باشند. تانکرها و نفتکش ها، کامیون های حمل سوخت، واگن های قطار، کشتی های نفتکش و … باید دارای مشخصاتی باشند که کمترین میزان خطر را در صورت نشت سوخت رقم بزنند.

تانکر سازی امیرکبیر را در اینستاگرام دنبال کنید .